Leven in een streng religieuze gemeenschap kan leiden tot spanningen met de buitenwereld die eisen stelt. Of met jezelf. Er zijn twee films over de mennonieten gemeenschap die dit dilemma op een prachtige manier verbeelden. Eén die uitblinkt door stilte en de ander door de muziek.

Het dilemma
Stellet Licht (2007) gaat over het dilemma van Johan. Vader van zes kinderen en man van Esther. Maar hij houdt van een andere vrouw. We zien het gezin aan tafel tijdens een maaltijd. De inrichting doet denken aan een Oudhollands interieur. De stilte is tergend. Alleen het geluid van bestek op borden is te horen. En de tikkende klok. In de klingel van de klok zien we het gezin aan tafel zitten. Je kijkt er naar alsof je in een museum een schilderij aandachtig bekijkt. Het Mexicaanse Stellet Licht (stil licht) is een film van lange close-ups, trage shots en lange stiltes. Uithoudingsvermogen wordt op de proef gesteld in deze film van Carlos Reygadas.

De Canadese film Small town murder songs (2010) van Ed Gass-Donnelly gaat ook over het dilemma van een man die in de mennonietengemeenschap leeft. Walter is pas later tot de gemeenschap toegetreden en wordt als politieman geconfronteerd met een moord op een mooie jonge vrouw. De vriend van de ex-vriendin wordt al snel als verdachte aangewezen. Blijft hij zijn woede de baas? Een vrij eenvoudig verhaal, de liedjes in de bijzondere liedjes van de Canadese band Bruce Peninsula maken deze film uniek. Het gevoel van een personage die met twijfels en angsten te maken heeft worden niet in de beelden verwoord, maar in de teksten en indringende beats of zangstem.

Mennonieten uitgelicht
Een belangrijk gegeven binnen de mennonietengemeenschap die een geweldloze wereld nastreven. De wortels van dit doopsgezinde geloof liggen in de zestiende eeuw in Friesland waar Menno Siemons als katholieke priester zijn ambt opgaf en overging op het anabaptisme. De taal de volgelingen anno nu spreken zoals bij Stellet Licht in Mexico en Small Town Murder Songs in Canada, is een Germaanse taal die verwant is aan de Nederlandse. Mennonieten vluchten en vechten niet wanneer ze vervolgd worden. Ze hebben een geïsoleerd bestaan zonder elektriciteit en leven van het land. Mannen dragen tuinbroeken en vrouwen dragen lange jurken en hoofddoekjes. Het meest bekende beeld waar het je aan doet denken is waarschijnlijk van de Amish in Noord-Amerika. Dit traditionele volk heeft tientallen keren als decor gespeeld in Hollywood films. Terwijl de Amish met ongeveer 240.000 volgelingen een aftakking is van de Mennonieten die nog met 1,5 miljoen volgelingen zijn. Des te meer bijzonder dat er nu wel twee films zijn die ons deze wereld tonen.

Kunstzinnige cinema
De mennonietengemeenschap vormt een ideaal decor om het gevecht tussen gevoelens en de ‘regels’ van de omgeving te illustreren. In Stellet Licht is het zoals gezegd de stilte die deze gevoelens duiding moeten geven. De camera lijkt een stille ooggetuige, een onzichtbare gast die stiekem door open deuren kijkt of in spiegelingen van een klerk. De suggestie wordt gewekt dat iemand je ergens in de gaten houdt. De camera is vaak stil, de beweging speelt zich voor zijn oog af. De omgeving op het afgelegen Mexicaanse platteland is als een personage, een stille getuige van het verhaal.

Deze hogere stem wordt in Small Town Murder Songs meer letterlijk verwoord, maar niet minder mooi. Regisseur Gass-Donnelly stelt de muziek van de Canadese band Bruce Peninsula – een groep muzikanten die zich laat inspireren door oude Noord-Amerikaanse traditionals, gospel, blues en folk – centraal in de film. De beats uit de muziek zijn overweldigend en de stem van de zanger is zeer aanwezig. Bijzonder omdat de luide stem en indringende beats een opvallend stijlmiddel vormen. De stem kom binnen en verwoordt het dilemma in zinnen als “Do you live the good life? Got kids and a wife? Is your money your time? Oh Hell No!
We live our life for the ride” of “You can’t hide what you are”. (Uit de inleiding Songs & Cinema van Sabine de Lat tijdens KargaKinema op 18 december 2012.)

Het is misschien toevallig dat er in korte tijd twee kunstzinnige films over de mennonietengemeenschap zijn gemaakt. Het levert een nieuwe blik over dit onbekende geloof. Maar daarnaast leverde het vooral twee parels van films op over het gevecht van jezelf zijn binnen een gemeenschap. Juist omdat beide regisseurs de complexiteit van het probleem niet in woorden uitdrukken, maar in een decor of lied.