In verschillende AZC’s waren vorige week protesten tegen de lange wachttijden. En terecht. De wachttijd loopt op naar twee jaar, zelfs als je kans op een verblijf kansrijk is. We hebben deze protesten van binnenuit nodig om iets te veranderen.

VluchtelingenWerk kaart de lange wachttijden al jaren aan, maar er verandert niks. De situatie: er is een achterstand in het wegwerken van 14.000 dossiers. Staatssecretaris Ankie Broekers-Knol stelde in maart 2020 een tasforce aan om deze achterstand dit jaar nog in te halen. Maar in de twee maanden dat de taskforce bezig was, zijn er maar 1.000 dossiers weggewerkt. Begin juli keurde de Tweede Kamer een tijdelijke wetswijzing goed over de opschorting van de dwangsom. Deze dwangsom kon oplopen tot 15.000 euro en kostten de Nederlandse staat elk jaar miljoenen. Het lijkt mij niet de goede volgorde dit wettelijke houvast van asielzoekers af te schaffen voor de achterstand is weggewerkt.

Ik zie zelf wat dit wachten doet met mensen. Wekelijks bel ik met bekenden die in een AZC ergens in Nederland werden geplaatst. En soms zoek ik ze op. Van Wageningen, Grave tot Apeldoorn. Overal worden ze weggestopt en maken ze geen onderdeel uit van de samenleving. Ik ken deze jongeren via Stichting Mexaena. Ze vluchtten als alleenstaande minderjarige van Eritrea naar Nederland. Na een lange vlucht die varieert van maanden tot jaren eindigden ze in Nederland. Toch konden ze geen verblijfsvergunning aanvragen omdat ze een zogenaamde Dublinstatus hadden. Zie lieten hun vingerafdruk achter in Italië. En volgens het Dublinverdrag moet je asiel aanvragen in het land waar je Europa binnenkomt. Omdat de situatie voor vluchtelingen in Italië zo onmenselijk is, besluiten ze in Nederland 1,5 jaar te wachten omdat dan de Dublinstatus vervalt.

Ik leerde de afgelopen twee jaar veel jongeren in Utrecht kennen met Dublinstatus. Een stuk of acht kwam meedoen met Mexaena. Ons programma richt zich op nieuwkomers in Utrecht die een netwerk op willen bouwen. En soms zitten daar ook jongeren tussen van wie de verblijfsvergunning nog niet rond is. Ik juich het toe als ze hun wachttijd vast nuttig besteden met het opdoen van contacten en het leren van Nederlands. Sommigen uit de groep pakten elke kans die zicht voordeed. Ze bezochten het gratis taalcafé, volgden cursussen bij de dagopvang voor ongedocumenteerden en bezochten culturele activiteiten.

Bewonderingswaardige veerkracht

Ik bewonderde hun veerkracht om bezig te blijven want er was zoveel wat niet mocht. Naar school gaan, een baantje of zelfs vrijwilligerswerk. Het mag allemaal niet. Op straat ben je altijd op je hoede, want in aanraking komen met de politie, dat kan voor problemen zorgen. Een mooi voorbeeld van veerkracht zag ik terug bij twee jongens die wekelijks naailes volgden. Misschien konden ze er later wat mee doen. Ik vroeg door naar hun motivatie maar werd niet begrepen. Immers: als je je even verplaatst in iemand die niks mag, pak je alles aan wat wel mag en waar je eventueel iets van kan leren. Bovendien ben je tijdens de cursus weer twee uur van de straat.

Een van die jongens leerde ontzettend snel Nederlands. Hij schrijft zelfs raps en korte verhaaltjes in het Nederlands. Hij is nieuwsgierig naar elk woord dat hij hoort. We ontmoetten elkaar laatst in het Wilhelminapark. Hij wees naar de prullenbak met een poster met een foto van een eend. Bij de eend staat een tekstballon met ‘Kwak je afval in de bak’. “Ik was nog maar net in Nederland en zat bijna elke dag op een bankje in het park hier, wachtend tot de nachtopvang openging. Ik vroeg me af wat het betekende want ik was nieuwsgierig. Nu snap ik de dubbele betekenis van kwakken.” Dit soort momenten zijn mooi en droevig tegelijk. Mooi dat iemand dit na twee jaar in Nederland, zonder officiële school, begrijpt. Droevig omdat de leergierigheid van een achttienjarige jongen die als kind alleen gevlucht is niet benut kan worden.

Ik heb afscheid van hem en velen anderen moeten nemen. Wanneer de wachttijd van de Dublin-status erop zat, vertrokken ze opnieuw naar aanmeld-AZC Ter Apel. En dat afscheid nemen vond ik soms best lastig. Aan de ene kant was het natuurlijk heel goed dat deel één van het lange wachten erop zat en ze een stap dichter bij een menswaardig leven in Nederland komen. Maar ik zag ook al snel in dat ze ongelukkiger werden. Stuk voor stuk kwamen ze in een AZC terecht ver weg van de bewoonde wereld. Een AZC zonder activiteiten. Ze besteedden hun dagen met hangen, YouTube filmpjes kijken en af en toe een online Nederlandse les via de connecties in Utrecht.

Symbolisch weerzien

Een jaar en zeven maanden terug vertrok de eerste jongen. Afgelopen woensdag bracht ik het laatste meisje van de groep weg.  Het was voor mij symbolisch dat ik in ter Apel aangekomen Simon trof die ons als eerste verliet. Na een lange tijd in het AZC in Weert is hij terug in Ter Apel. Niet omdat zijn proces begint. Gewoonweg omdat zijn oude AZC de deuren sloot en hij wacht op overplaatsing. Hij heeft nog niets over een proces gehoord. Het wachten eist zijn tol merk ik. De altijd positieve Simon van 21 jaar komt vrolijk over, maar ik zie dat hij zijn onbevangenheid kwijt is. Hij vrolijkte altijd de groep op. Nu is hij wat op zijn hoede. Zijn leven staat te lang stil, zegt hij. “Ik ben vergeten waar ik op aan het wachten ben. Eerst dacht ik aan Nederlands leren en school. Maar ik geloof er niet meer in. Ik word alleen maar ouder zonder iets te leren.”

Wachttijden lijken ingesteld om een afschrikkend effect te creëren. Wachttijden zijn al lang bekend en er gebeurt niets. Dus anders kunnen we het naar mijn idee niet interpreteren. Maar wil je als samenleving nu? Want uiteindelijk creëren we nu een groep mensen die de moed aan het verliezen is. Als ik spreek voor de jongeren die ik ken: ik zie een generatie verloren gaan die niet verloren had hoeven gaan. Naast dat ik verdrietig ben over deze jongeren die in mijn hart zitten ben ik ook oprecht boos op dit systeem dat ontzettend slecht voor ons land is. Soms geloof ik niet dat de IND ook Nederland is. Het is dapper dat asielzoekers die nog wachten op hun proces hun stem durven heffen. Laten we nadenken hoe we als samenleving achter de groep protesteerders kunnen gaan staan.

*De naam van Simon is voor alle zekerheid gefingeerd.